Het fenomeen kuddegedrag. Een onzichtbare kracht die hele massa’s schijnbaar willoze individuen in een vooraf bepaalde richting duwt. Het is een triest schouwspel van menselijke volgzaamheid, gevoed door de onweerstaanbare lokroep van de groep en de angst om buiten de boot te vallen.
Neem nu de politiek. Charismatische figuren, vaak meer marketeers dan ware leiders, weten met uitgekiende retoriek en vage beloften hele volksstammen in beweging te krijgen. De massa, gevoelig voor simplistische slogans en de illusie van saamhorigheid, rent achter de vlag aan, zelden stilstaan bij de inhoud of de mogelijke consequenties.
Kritisch denken wordt gesmoord in een collectief gevoel van gelijkgestemdheid, waarbij afwijkende meningen al snel als verraad worden gezien.
En dan de financiële markten, een broedplaats van irrationele exuberantie en collectieve hysterie. De flonkerende belofte van snel rijk worden, gepresenteerd door gladde praatjesmakers en anonieme online goeroes, is genoeg om hordes zogenaamde investeerders in beweging te krijgen.
Of het nu gaat om de zoveelste ‘baanbrekende’ cryptocurrency of een aandeel dat zogenaamd ‘naar de maan’ gaat, de angst om winst mis te lopen (‘fear of missing out’ of FOMO) overtroeft elk gezond verstand.
Rationele analyse en fundamenteel onderzoek worden ingeruild voor het blindelings volgen van de meute, met als onvermijdelijk gevolg dat velen met lege handen achterblijven wanneer de zeepbel barst.
Het is een tragische ironie. Juist de drang naar individueel gewin en succes drijft deze ‘simpele zielen’ in de armen van een collectief gedrag dat hen uiteindelijk berooid achterlaat. De beloofde rijkdom blijkt een fata morgana, de snelle winsten verdampen als ochtenddauw. Wat overblijft is een kater van verloren illusies en een pijnlijke confrontatie met de eigen naïviteit.
Het is frustrerend om te zien hoe deze patronen zich keer op keer herhalen. De geschiedenis staat bol van de voorbeelden van massale euforie die eindigden in collectieve teleurstelling. Toch lijken we collectief immuun voor de lessen uit het verleden. De lokroep van de kudde blijft onweerstaanbaar, de belofte van de worst voor de neus te verleidelijk.
Misschien is het een fundamenteel aspect van de menselijke psychologie.
De behoefte om erbij te horen, de angst voor isolatie, de geruststellende gedachte dat velen niet kunnen dwalen. Wat de oorzaak ook is, het resultaat is keer op keer hetzelfde: een grote groep mensen die zich laat leiden door emotie en manipulatie, met vaak desastreuze gevolgen voor hun portemonnee en hun zelfbeeld. Het is een hard gelag, en de kans dat deze hardnekkige vorm van collectieve dwaasheid in de nabije toekomst zal verdwijnen, lijkt helaas miniem.
