Het notariaat in Nederland geniet een reputatie van betrouwbaarheid en integriteit, essentieel voor het rechtsverkeer en de zekerheid van transacties.
Echter, onder de oppervlakte van deze vertrouwde façade schuilt een kwetsbaarheid die, zo lijkt het, door criminelen handig wordt uitgebuit.
De stelling dat het notariaat een “walhalla voor fraudeurs” is, mag dan provocerend zijn, maar het roept terechte vragen op over de effectiviteit van de huidige controles en de aard van het verdienmodel.
Het grootste knelpunt lijkt te liggen in de productiegerichtheid van de notarispraktijk.
Notarissen genereren hun inkomsten voornamelijk door het passeren van aktes. Hoe meer aktes, hoe hoger de omzet. Deze prikkel kan, onbedoeld, leiden tot een verminderde focus op de diepgang van het cliëntenonderzoek, vooral wanneer de marges per akte klein zijn en de concurrentie hoog.
Het online oprichten van rechtspersonen, zoals een besloten vennootschap (BV), heeft deze problematiek versterkt.
De drempel om een BV op te richten is aanzienlijk verlaagd, en dit proces is grotendeels gedigitaliseerd. Hoewel efficiëntie een legitiem doel is, brengt het ook risico’s met zich mee.
Wanneer online websites, het oprichten van een B.V. voor een paar honderd euro aanbieden en notarissen zich primair richten op het snel en efficiënt afhandelen van deze oprichtingen, komen essentiële aspecten zoals een grondig cliëntenonderzoek (Know Your Customer – KYC) minder aan bod. Dit opent de deur voor kwaadwillenden.
Een Praktijkvoorbeeld: De Bulgaren, Roemenen, e.a. allochtonen.
Als insolventieadviseur schetst ik een schrijnend praktijkvoorbeeld. De oprichting van een BV door een Bulgaars, of andere voormalig Oostblok ingezetene via online aanbieders is illustratief.
Hoewel het uiteraard ongenuanceerd is om alle personen van een bepaalde nationaliteit over één kam te scheren, wijst de praktijk uit dat er inderdaad vaker sprake is van betrokkenheid van buitenlandse, en met name Bulgaarse, Roemeense en Albanese en ook Syrische ondernemers bij economische delicten, zwartwerken, witwassen en andere frauduleuze activiteiten.
Het is hier dat de poortwachtersfunctie van het notariaat cruciaal is. Notarissen zijn wettelijk verplicht verdachte transacties en cliënten te melden bij de FIU-Nederland (Financial Intelligence Unit).
Echter, als het verdienmodel van de notaris te veel is gericht op volume, kan de incentive om diepgaand onderzoek te verrichten ontbreken. Het klakkeloos passeren van oprichtingsaktes, zonder adequate verificatie van de identiteit, de herkomst van gelden en de intenties van de oprichter, maakt het notariaat inderdaad een “voorportaal” voor criminele organisaties. Zij krijgen dan vrij spel om misbruik te maken van de Nederlandse rechtsstaat voor hun illegale praktijken.
De weg vooruit: Verscherping van TOEZICHT en VERANTWOORDELIJKHEID. Het is duidelijk dat er actie ondernomen moet worden om de integriteit van het notariaat te waarborgen.
Versterking van het KYC-beleid: Er moet een verschuiving plaatsvinden van een formalistische controle naar een inhoudelijk en risicogericht cliëntenonderzoek. Notarissen moeten de tools en de tijd krijgen om de daadwerkelijke identiteit en de economische motieven van hun cliënten te doorgronden, ongeacht of de aanvraag online of fysiek plaatsvindt.
Aanpassing van het verdienmodel:
Mogelijk moet er kritisch gekeken worden naar het verdienmodel in de breedte. Is een model dat primair op volumeproductie is gebaseerd nog houdbaar in een tijd waarin de risico’s op fraude toenemen? Een heroverweging van de tariefstructuur, waarbij er meer ruimte is voor gedegen onderzoek, kan noodzakelijk zijn.
Online aanbieders controleren
Het is tegenwoordig ontzettend eenvoudig gemaakt: een BV oprichten via internet met slechts €1,00 of €100,00 aan kapitaal.
Veel aanbieders adverteren vol trots dat duizenden ondernemers al succesvol online een BV hebben opgericht.
Echter, deze aanbieders lijken zich niet bewust te zijn van de problemen die hierdoor kunnen ontstaan. Gedreven door financieel gewin, helpen ze soms onbedoeld criminelen aan een BV met als doel fraude te plegen.
Actievere rol van de beroepsorganisatie en toezichthouders: De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) en het Bureau Financieel Toezicht (BFT) moeten een nog actievere rol spelen in het controleren en handhaven van de poortwachtersfunctie.
Dit omvat niet alleen repressieve maatregelen bij overtredingen, maar ook proactieve begeleiding en voorlichting over de risico’s en de beste praktijken.
Samenwerking met andere instanties: Een betere samenwerking tussen het notariaat, de Belastingdienst, het Openbaar Ministerie, het Nationaal Faillissement Preventie Instituut, en andere relevante instanties is cruciaal om frauduleuze constructies vroegtijdig te signaleren en aan te pakken.
Het notariaat is een onmisbare pijler van onze rechtsstaat. Om deze functie effectief te kunnen blijven vervullen, is het essentieel dat de sector kritisch naar zichzelf kijkt en de noodzakelijke stappen zet om de kwetsbaarheden te dichten. Alleen dan kan worden voorkomen dat het notariaat, ongewild, een toevluchtsoord wordt voor fraudeurs.
Als Nationaal Faillissement PREVENTIE Instituut worden wij voortdurend geconfronteerd met ondernemers die wanhopig en snel van hun B.V. af willen. Wij nemen de rol van klokkenluider op ons, maar onze waarschuwingen aan de Belastingdienst en overige instanties stuiten op doofheid en onverschilligheid.
Juist wij zijn de eerste hulplijn waar deze ondernemers terechtkomen, vaak doorverwezen door hun boekhouder of adviseur, en wij weten wat er speelt. Wij zien en horen wat er zich afspeelt voor überhaupt andere instanties er weet van hebben wat er gebeurt.
Jaarlijks signaleren wij honderden gevallen van fraude, maar onze handen zijn gebonden; we kunnen niets doen terwijl de maatschappij en de Belastingdienst miljarden euro’s worden ontnomen.
Dit toont een schrijnend gebrek aan bereidheid om fraude effectief te bestrijden. Wij roepen tevergeefs in een doofpot van bureaucratie, waar men zaken liever de andere kant opkijkt voor de harde werkelijkheid.
